منابع گرده و شهد موجود برای تغذیه زنبور عسل

زنبور عسل برای تهیه مواد غذایی مورد نیاز زندگی‌اش از طبیعت چیزی جز گل نمی‌خواهد. چون تنها گل است که تقریبا تمام گرده و شهد مورد احتیاجش را تامین می‌نماید.
شهد و گرده گل تنها موادی هستند که زنبور عسل از آن ها به عنوان غذا در تمام مدت زندگی اش استفاده می‌کند و جز این دو معمولا چیزی نمی‌خورد.
گرده گل که در زندگی زنبور عسل و نوزادانش اهمیت حیاتی دارد منحصرا از روی گل‌ها جمع آوری و در سلول‌های شان‌ها کنسرو و ذخیره می‌گردد. گرده گل چیزی جز سلول‌های جنسی نر گیاهان نیست که تنها در صورتی که روی سلول‌های ماده گیاهی از همان نوع گل بیافتد می تواند آن را بارور نموده و میوه یا بذر تولید کند.
زنبور عسل این گرده‌ها را جمع و برای تغذیه خود و نوزادانش به کندو حمل و در سلول‌های شان انبار می‌نماید. در گرده گل تمام مواد غذایی مورد لزوم زندگی زنبور عسل مثل مواد پروتئینی و چربی و معدنی و همچنین انواع ویتامین‌ها وجود دارند. تنها موادی که مقدارش در آن ناچیز می‌باشد مواد قندی برای تولید انرژی است که آن هم در شهد گل‌ها تقریبا با غلظت ۲۰ الی ۵۰ درصد و حتی بیشتر موجود می‌باشد.
گرده گل عمر زنبورها را زیاد نموده و باعث رشد غدد شیری شان گشته و ترشحات را غنی‌تر می‌کند. این ماده باعث تقویت غدد مومی و ازدیاد ترشحات آنها نیز می‌گردد. زنبورهای جوان پاییزی باخوردن آن می‌توانند مواد چربی بیشتری زیر پوستشان ذخیره نمایند.
این چربی ها در تغذیه زنبورهای که در اواخر زمستان و اوایل بهار تولد می‌یابند و در طبیعت گرده‌ای وجود ندارد نقش بسیار مهمی را بازی می کنند. بنابراین مهم‌ترین فعالیت‌های زنبور عسل مانند تولید و ترشح شیر یا ژله رویال در نتیجه پرستاری و تغذیه لاروها و ملکه ترشح موم و خانه سازی تنظیم مدت زندگی زنبورهای بهاری و زمستانی و بالاخره تولید مثل و تداوم نسل‌هایشان رابطه مستقیم یا غیرمستقیم با وجود مصرف گرده گل وسیله زنبورها دارد.
مقدار مصرف گرده گل یک جمعیت متوسط در یک سال حدود ۲۰ تا ۵۰ کیلو گرم محاسبه شده است. مقدار دقیق مصرف سالانه هر جمعیت رابطه مستقیم با قدرت وی و رابطه معکوس با مقدار پروتئین موجود در گرده گل دارد، یعنی هر چه مقدار درصد پروتئین گرده گل بیشتر باشد مصرف سالیانه جمعیت کمتر بوده و هر اندازه مقدار درصدش در گرده کمتر باشد مصرف سالیانه آن زیادتر خواهد بود.
همه انواع گرده ها از لحاظ مواد غذایی برای زنبورها یکسان نیستند بعضی ها که از لحاظ مواد پروتئینی غنی ترند بهتر بوده و برخی که فقیرترند چندان جالب نبوده ولی زنبور عسل نمی تواند بین آن ها فرقی بگذارد و این باعث می گردد که وی هم گرده های خوب و هم گرده های بد را جمع آوری و به کندو حمل نماید. به طور آزمایشی توانستند زنبور را وادار کنند که حتی گرده زغال را به جای گرده گل با خود به کندو حمل و در سلول ها انبار کند.
گرده‌های مربوط به بعضی از گل‌های خانواده آلالگان برای زنبور عسل مسموم کننده‌اند ولی با وجود بر این زنبورها آن را به کندو حمل نموده و مصرف می‌کنند و مسموم شده می‌میرند. بعضی از مواقع با وجودی که در کندو گرده گل به مقدار زیاد به صورت ذخیره در سلول‌ها دیده می‌شود و باز هم زنبورها عوارض مربوط به کمبود غذایی و بدی تغذیه را نشان می‌دهند. دلیلش را باید در بد بودن نوع گرده گل و کمبود مواد پروتئینی آن جستجو کرد.

تعدادی از گیاهان و وضع خوبی یا بدی گرده‌های گل آنها

تحقیق در مورد گیاهان مختلف و دانستن این موضوع که کدام دسته از آنها بیشتر مورد علاقه زنبور عسل‌اند سال ها دانشمندان این فن را به خود مشغول داشت بدون آن که به نتیجه قاطعی برسند. تله دارای سوراخ‌های زیادی بود که از هر سوراخ تنها یک زنبور آن هم به زحمت می‌توانستند عبور کند. هنگام عبور زنبورها از این سوراخ‌ها مقدار زیادی گرده گل از پاهایشان جدا شده روی تخته پرواز و یا به داخل ظرفی که زیرش گذاشته بودند می‌ریخت.
بدین طریق پس از تحقیق درباره نوع گرده بدست آمده معلوم می‌گردید که کدام یک از انواع گرده‌ها بیشتر به کندو حمل شده‌اند. با بررسی میکروسکوپی نوع گرده و این که زنبور عسل گرده مزبور را از روی گل‌های کدام گیاه جمع‌آوری نموده هویت گیاه مورد علاقه زنبور نیز آشکار می‌گردد چه بسا گیاهانی که پر از گرده اند و به عقیده ما برای زنبورها باید بسیار جالب باشند ولی زنبورها رغبت چندانی به آنها نشان نمی‌دهند. عده‌ای دیگری از گیاهان هم مثل علف‌ها از نظر ما بی‌اهمیتند ولی زنبورها از روی آنها مقدار زیادی گرده گل جمع نموده و به کندو حمل می‌نمایند.
گرده گل یکی از دو ماده‌ای است که غذای اصلی زنبور عسل را تشکیل می‌دهد و در رشد و زندگیشان نقش اساسی را بازی می‌کند. بدون گرده گل زنبور نه قادر به رشد است و نه حتی به زندگی.
گرده گل‌های مختلف را زنبورها درست مثل شهد در ساعات به خصوصی از روز بهتر می‌توانند جمع کنند و تنها در همین ساعات است که به جستجو و جمع آوریشان مشغول می‌گردند. در این ساعات گل‌ها کاملا باز بوده و گرده‌هایشان به بهترین وجهی در اختیارشان قرار می‌گیرند.

با توجه به زمان گرده‌افشانی، گیاهان را به سه دسته تقسیم نموده‌اند:
الف: گل‌هائی که صبح‌ها بهتر گرده می‌دهند.
ب: گل‌هائی که بعد از ظهرها بهتر گرده می‌دهند.
ج: گل‌هائی که تمام روز گرده می‌دهند.

» مهم‌ترین گیاهانی که صبح‌ها بهتر گرده می‌دهند عبارتند از :
خشخاش، گل قاصد، کلزا و خردل.
از بین گیاهانی که تمام روز گرده در اختیار زنبورها قرار می‌دهند:
درختان میوه، شاه بلوط, تمشک و انواع شبدرها را نام برد.

» گیاهانی که تنها بعد از ظهر ها بهتر گرده می دهند بسیار نادر و کم یابند :
در جلب زنبورها به گرده گل فاصله ی کندو از گل و همچنین علاقه ی خصوصی جمعیت ها به بعضی از انواع گل‌ها بسیار موثر است. اغلب مشاهده می‌گردد که دو کندو در فاصله ی نیم متری یک دیگر قرار دارند جمعیت‌هایشان از دو منبع متفاوت گرده جمع می نمایند به طوری که گرده‌هائی که وسیله بعضی از جمعیت‌ها به کندو حمل می شوند زرد رنگ و گرده‌هائی که جمعیت همسایه به کندو می آورد قرمز رنگ می‌اشند.
تعداد زیادی از گیاهان کشاورزی نیاز به گرده‌افشانی وسیله زنبور عسل دارند تا بتوانند میوه و ثمر بدهند آن عده از گیاهان کشاورزی که برای بارور شدن احتیاج به گرده‌افشانی وسیله زنبور عسل ندارد مانند غلات و ذرت و گردو و فندق و … تعداد شان به نسبت در طبیعت بسیار کمند.
گرده افشانی این گیاهان به عهده باد است. برخی از گیاهان مثل نخود و لوبیا وسیله خودشان بارور می‌گردند ولی اکثریت گیاهان کشاورزی تنها وسیله زنبور عسل بارور شده و میوه یا بذر می‌دهند. این گیاهان بدون گرده‌افشانی وسیله زنبور عسل یا اصلا میوه نمی‌دهند و یا تعداد میوه‌هائی که می‌دهند بسیار اندک و ناچیزند.

مهم‌ترین گیاهان کشاورزی که مورد توجه می‌باشد در جدول زیر مشخص شده‌اند